Irak zamienia się w pustynię. Nowe władze muszą skupić się na klimacie i odbudować relacje z sąsiadami.
„Chcę wody, chcę żyć. Chcę uprawiać ziemię, jak moi przodkowie”, mówi rolnik Molla al-Rached w rozmowie z al-Monitorem. Chociaż mieszka u zbiegu Tygrysu i Eufratu, wodę dla swojego bydła musi kupować z tankowca. Wysychanie rzek przepływających przez Irak, jego kraj, zmusza go do całkowitego przeorganizowania swojej działalności rolniczej. Jego historia ukazuje problemy i dylematy, przed jakimi staje irackie społeczeństwo w dobie kryzysu klimatycznego.
Tygrys – symboliczne znaczenie i realny problem
Przepływający przez środkowo-wschodnią część kraju Tygrys jest symbolem rozwoju starożytnej cywilizacji Mezopotamii, w jego pobliżu miał znajdować się biblijny ogród Eden. Współcześnie jednak niemal niemożliwe staje się wykorzystanie rzeki do celów praktycznych. Z roku na rok coraz mniej wody przepływa przez iracką część jej koryta. Z jednej strony dzieje się tak za sprawą suszy, a z drugiej — polityki sąsiedniej Turcji.
Poziom wody w Tygrysie determinuje poziom życia rolników zamieszkujących północny region Kurdystanu. Ten zmniejsza się za sprawą postawionych w Turcji tam w miejscu, gdzie rzeka ma swoje źródło. Niedobory wody uniemożliwiają rolnikom hodowlę roślin i wypas zwierząt, pozbawiając ich tym samym środków do życia. „Będziemy zmuszeni zrezygnować z uprawy roli i sprzedać nasze zwierzęta”, przewiduje w rozmowie z AFP czterdziestodwuletni Abu Mehdi. Bank Światowy ostrzega, iż skutki zmniejszenia się ilości wody w Tygrysie wkrótce staną się odczuwalne w całym kraju.
Mieszkańcy i mieszkanki południa kraju odczuwają wysychanie rzeki równie mocno. Kiedy w korycie zanika woda słodka, wypełnia się ono wodą słoną znad Zatoki Perskiej. Wzrost zasolenia uniemożliwia natomiast podlewanie upraw rolnych. Zamieszkująca południe ludność musi więc wydawać coraz więcej pieniędzy na zakup wody umożliwiającej bieżącą konsumpcję oraz prowadzenie działalności rolniczej. Jak dotąd, nie mogli oni liczyć na rządową pomoc [3].
Irak pustynnieje
Równie duży wpływ na funkcjonowanie irackiej gospodarki ma pustynnienie. Już w 2020 r. Ministerstwo Rolnictwa ostrzegało, iż zjawisko to oddziałuje na ponad połowę powierzchni kraju. Przyczyn należy doszukiwać się w przestarzałych taktykach rolnych, nieodpowiedzialnym wykorzystywaniu zasobów naturalnych (w szczególności wody) i niekontrolowanym wzroście konsumpcji wynikającym ze wzrostu liczby ludności [4].
Do prowincji szczególnie dotkniętych pustynnieniem zaliczają się Saladin i Dilaja. Paradoksalnie, jak podkreśla al-Monitor, to na tych częściach kraju spoczywa największa odpowiedzialność za produkcję warzyw i owoców. „50% powierzchni Dilaja cierpi z powodu pustynnienia, a rząd powstrzymał nas przed uprawą strategicznych gatunków roślin, jak pszenica, jęczmień i ryż. To z kolei doprowadziło do migracji 500 tys. obywateli i obywatelek z obszarów ruralnych Dilaja’i do centrów miast od 2017 r.”, skomentował Raad al-Tamimi, przewodniczący Stowarzyszenia Rolników[5].
Migracje klimatyczne mogą mieć wymiar międzynarodowy; należy jednak pamiętać, iż odbywają się one także w granicach poszczególnych państw. Przez niemożność dalszego utrzymania się z działalności rolniczej, kolejne grupy Irakijek i Irakijczyków zamieszkujących prowincję decydują się na migrację do ośrodków miejskich. W konsekwencji, dochodzi do napięć pomiędzy nowoprzybyłymi i „rdzennymi” mieszkańcami miast, zaniepokojnymi wizją rywalizacji o miejsca pracy.
Trudne relacje z sąsiadami
Problem niedoborów wody dotyka również sąsiednie Syrię, Turcję i Iran. Relacje pomiędzy czterema państwami pozostają jednak skomplikowane, a sprzeczne interesy politycznych elit znacząco utrudniają skuteczną polityczną współpracę.
Irackie władze państwowe oraz regionalne władze Kurdystanu oskarżają Turcję o celowe stawianie tam na swoim odcinku Tygrysu, co zmniejsza ilość wody docierającej do Iraku. Chociaż Bagdad regularnie zaprasza Ankarę do rozmów w tej sprawie, ta nie jest zainteresowana wspólnymi regulacjami i ustami ambasadora Alego Rizy Guneja zachęca Irak do „bardziej efektywnego wykorzystania dostępnych zasobów” [6]. Tureckie władze mają swój interes w osłabieniu pozycji społeczności kurdyjskich, obecnych również w Turcji, gdyż te, skupione na własnym przetrwaniu, nie będą podejmować działań nakierowanych na poszerzenie własnej politycznej autonomii.
Temat gospodarki wodnej kształtuje również relacje iracko-irańskie. Powstałe w Iranie tamy, podobnie jak te w Turcji, znacząco zmniejszają dopływ wody rzecznej do Iraku. Do prowincji najmocniej odczuwającej skutki polityki Teheranu zalicza się Dilaja. Na początku tego roku konflikt wokół infrastruktury rzecznej eskalował do tego stopnia, że Bagdad groził złożeniem skargi do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości [7]. Współpracy iracko-irańskiej nie sprzyja także wciąż obecna pamięć o wojnie z lat 80. ubiegłego stulecia. O wybuchu walk w 1980 r. zadecydowało wiele czynników, w tym część przejęcia przez Irak kontroli nad drogą wodną Szatt al-Arab [8].
Jaka przyszłość czeka Irak?
Irakijczycy i Irakijki kryzys klimatyczny odczuwają najboleśniej. Susze, niedobory wody, przestarzałe techniki rolnicze oraz pustynnienie zmuszają całe społeczności do zmiany swojego źródła utrzymania, a państwowe władze do przygotowania gospodarczej transformacji.
Z końcem października, po roku politycznego zastoju, irackiemu parlamentowi udało się powołać nowy rząd. Ten władzę objął w atmosferze nieufności do politycznych elit, impasu w negocjacjach z sąsiadami oraz przede wszystkim — większej niż kiedykolwiek potrzeby radzenia sobie ze skutkami katastrofy klimatycznej. Irackie społeczeństwo już dzisiaj musi, najczęściej bez pomocy państwa, radzić sobie z jej konsekwencjami. Jednak bez systemowych działań, skuteczna walka z katastrofą klimatyczną nie przyniesie efektu.
Borys Paleczny – student stosunków międzynarodowych, wolontariusz działu medialnego Salam Lab.
Bibliografia:
[1]https://www.thenationalnews.com/mena/iraq/2022/10/27/iraqs-parliament-approves-new-government-headed-by-mohammed-shia-al-sudani/
[2] https://www.al-monitor.com/originals/2022/10/twilight-tigris-iraqs-mighty-river-drying
[3] Ibidem
[4]https://www.planetarysecurityinitiative.org/news/iraqs-growing-desertification-problem
[5] https://www.al-monitor.com/originals/2022/05/climate-crisis-worsens-desertification-iraq
[6] https://www.al-monitor.com/originals/2022/10/twilight-tigris-iraqs-mighty-river-drying
[7] https://www.al-monitor.com/originals/2022/01/iran-iraq-exchange-accusations-over-water-flow
[8] https://www.history.com/topics/middle-east/iran-iraq-war
