Sighe to praktyka zakorzeniona w tradycji już od czasów proroka Muhammada. Na czym polega małżeństwo czasowe i jakie są jego społeczne konsekwencje?
Czym jest sighe i gdzie jest praktykowane?
Sighe to forma małżeństwa czasowego, często porównywana do krótkotrwałego związku kontraktowego. Powołując się na słowa Pauliny Niechciał, wykładowczyni akademickiej i specjalistki ds. krajów kręgu kultury irańskiej, to rodzaj kontraktu małżeńskiego zawieranego na z góry ustalony okres – od kilku godzin do nawet wielu lat. Wyznawcy i wyznawczynie szyizmu dopuszczają w ramach takiej umowy możliwość posiadania kontaktów seksualnych z tymczasowym małżonkiem lub małżonką. Dla sunnitów i sunnitek taka praktyka jest jednak zakazana. W obu wspólnotach natomiast małżeństwo jest religijnym obowiązkiem, wywodzącym się zarówno z Koranu, jak i sunny, czyli zbioru opowieści z życia Mahometa, jego opinii dotyczących wiary oraz prowadzenia życia. Należy jednak zaznaczyć, że w islamie dopuszcza się jedynie aktywność seksualną w obrębie małżeństwa. Stosunki przed- oraz pozamałżeńskie są uznawane za grzech. Życie małżeńskie stanowi według Koranu jedyną drogę do osiągnięcia pokoju w życiu, a posiadanie dzieci postrzegane jest jako wypełnianie Bożej woli.
Co o sighe mówią muzułmańscy duchowni?
Sighe to praktyka zakorzeniona w tradycji szyitów już od czasów proroka Muhammada. Tak o małżeństwach mut’ah, co po arabsku oznacza to samo, co sighe, pisze Sayyad Fadhil Milani, lider fundacji Al-Khoei w Londynie, uważany za najstarszego szyickiego nauczyciela w Wielkiej Brytanii: „W czasach proroka Muhammada, pokój niech będzie nad Nim, małżeństwa czasowe były często praktykowane, szczególnie pośród mężczyzn podróżujących daleko od domu w interesach bądź na wojnę”.
Sighe zawierano dość często także w okresie popularności pielgrzymek. Powodem tego była możliwość zaspokojenia potrzeb seksualnych podróżujących mężczyzn w granicach obowiązujących norm prawnych i moralnych.
Podobają Ci się nasze treści? Wesprzyj nas finansowo>>>
Natomiast Ayatollah Milani, były szyicki mardżi, czyli duchowny, mający prawo do podejmowania decyzji prawnych w państwie oraz ustalania granic prawa islamskiego, w wywiadzie dla BBC ideę małżeństw czasowych tłumaczył w ten sposób: „Islam nie zezwala na takie relacje [pozamałżeńskie – przyp. red], jak ta pomiędzy chłopakiem a dziewczyną, dlatego sighe może dać im możliwość poznania siebie nawzajem przed przystąpieniem do małżeństwa stałego”. Milani został wypędzony z Iranu za niezłożenie gratulacji szachowi Pahlawiemu z okazji jego koronacji. Do dziś cieszy się on poważaniem wśród wyznawców i wyznawczyń islamu.
Krytycy
We współczesnym Iranie sighe pozostaje tematem debat i dyskusji. Jak pisze Paulina Niechciał, praktyka nie cieszy się pozytywną opinią. Z jednej strony pozwala jednostkom na zaspokojenie swoich potrzeb emocjonalnych i fizjologicznych bez łamania zasad wyznania. Z drugiej strony, jak twierdzą krytycy i krytyczki, praktyka ta może prowadzić do nadużyć wobec kobiet czy osób podatnych na manipulacje, jak również podważać świętość tradycyjnego małżeństwa. Przeciwnicy i przeciwniczki sighe często wyrażają obawy co do możliwości wykorzystywania kobiet, zwłaszcza tych z bardziej opresyjnych środowisk, w których zdanie płci żeńskiej nie jest brane pod uwagę. Niektórzy obawiają się, że presja ekonomiczna i oczekiwania społeczne mogą prowadzić do zawierania małżeństw czasowych wbrew woli kobiet i tworzenia nierównych relacji w ramach tych związków. Obecnie w Iranie nazywanie kogoś „sighe” ma charakter pejoratywny, a określenie to przypisywane jest zwyczajowo tylko kobietom.
Jakie są rodzaje małżeństw w Iranie?
Zgodnie z irańskim prawem kobieta i mężczyzna mogą zawierać dwa typy małżeństw. Pierwszym jest małżeństwo stałe, które zobowiązuje parę do podpisania kontraktu małżeńskiego, który reguluje prawa i obowiązki małżonków, kwestie mahridże, czyli finansowego zabezpieczenia dla kobiety na czas trwania małżeństwa lub na okoliczność rozwodu, a także wiele innych aspektów wspólnego pożycia, które małżonkowie chcą w nim uwzględnić. Magdalena Rodziewicz z Uniwersytetu Warszawskiego w tekście „Białe małżeństwo” podkreśla jednak, że irańskie działaczki na rzecz praw kobiet od lat walczą o to, aby kontrakty małżeńskie obejmowały także informacje na temat innych kwestii związanych ze wspólnym życiem, równymi prawami i obowiązkami małżonków oraz szczegółowe zapisy dotyczące ewentualnego rozwodu i opieki nad dziećmi.
Mężczyźni zgodnie z obowiązującymi przepisami oraz muzułmańską doktryną religijną mogą zawrzeć aż do czterech małżeństw stałych równocześnie. Warunkiem takiej liczby związków jest jednak równe traktowanie wszystkich żon, zarówno w kwestiach emocjonalnych, jak i finansowych – podaje w Encyclopædia Iranica Ziba Mir-Hosseini, antropolożka prawa specjalizująca się w prawie islamskim, zagadnieniach płci i rozwoju.
Drugim rodzajem związku prawnego między kobietą a mężczyzną w Iranie jest właśnie sighe. Ta forma kontraktu zawierana jest zazwyczaj wtedy, gdy strony nie wykazują woli zawarcia stałego związku małżeńskiego lub gdy z jakichś powodów jest to niemożliwe (np. kiedy mężczyzna nie otrzymał zgody pierwszej żony). Małżeństwo czasowe od stałego różni jednak nie tylko długość jego trwania. Sighe nie kończy się rozwodem, lecz wygasa po ustalonym z góry okresie. Małżonkowie nie dziedziczą po sobie, nie mają też prawa do żadnej formy alimentów (nafaqe). Ponadto do zawarcia kontraktu w przypadku niezamężnej wcześniej kobiety, niezbędna jest zgoda jej ojca.
Mahram, powiernik
Zgodnie z muzułmańską doktryną religijną, konsekwencją obu typów małżeństw jest zniesienie naturalnego dla niespokrewnionych ze sobą kobiety i mężczyzny stanu namahramijat. Jest to rodzaj obcości i niedostępności związany z pozostawaniem poza obszarem uznawanym za haram, czyli przestrzenią uświęconą, do której nie mają dostępu obcy. Ideę tę wyjaśnił wybitny irański znawca literatury perskiej i iranistyki, Mohammad Moin – akt małżeństwa sankcjonuje relację kobiety i mężczyzny, czyniąc ich wobec siebie mahram, kimś bliskim, dosłownie powiernikiem lub powierniczką.
W dzisiejszych czasach wśród Irańczyków i Iranek powszechne jest przeświadczenie, że mężczyzna, który chce się ożenić, powinien posiadać dom lub mieszkanie, samochód a także obdarować pannę młodą licznymi drogimi prezentami. Presja spełnienia tych oczekiwań jest tak silna, że obecnie w obliczu trudnej sytuacji ekonomicznej, dużego bezrobocia wśród młodych ludzi oraz niepewności na rynku pracy, mężczyźni coraz rzadziej czują się gotowi do podejmowania tego typu zobowiązań.
Do jakich społecznych konsekwencji prowadzi sighe?
W irańskim społeczeństwie istnieją również głęboko zakorzenione przekonania związane z dziewictwem: oczekuje się, że kobieta zachowa czystość do czasu stałego małżeństwa. Ma to poważne konsekwencje dla kobiet, które zawarły sighe, traktując je jako rodzaj narzeczeństwa, licząc na rozwinięcie związku w pełnoprawne małżeństwo, gdy nadejdzie na to odpowiednia pora. Te marzenia często się nie spełniają, kiedy mężczyzna decyduje się zakończyć relację wraz z wygaśnięciem kontraktu. Status mężczyzny po zakończeniu sighe nie ulega znacznym zmianom. Natomiast kobiety po wygaśnięciu takiego kontraktu mają zwykle dużo mniejsze szanse na zostanie prawowitą żoną. W irańskim społeczeństwie „czystość” i „niewinność” to ważne i cenione wartości. Kobieta, która zaspokaja swoje potrzeby seksualne podczas trwania małżeństwa sighe, może być postrzegana jako naruszająca społeczne normy.
W Iranie małżeństwa czasowe są regulowane prawem, a osoby, które wchodzą w tego rodzaju związki, muszą przestrzegać określonych procedur. Chociaż praktyka ta jest uznawana i chroniona przez irańskie prawo, opinie na jej temat są w kraju bardzo zróżnicowane. Niektórzy Irańczycy i Iranki akceptują małżeństwa czasowe jako praktyczne rozwiązanie w obliczu zmieniających się norm społecznych. Inni postrzegają je jako zagrożenie dla wartości rodzinnych i zaangażowania w związek małżeński.
Marianna Gracz – stażystka w redakcji Salam Lab.
Źródła:
Mo‘in, Mohammad. Farhang-e farsi, t. 3, Enteszarat-e behzad, Teheran 1382 AP (2003/04), s. 2781.
Shanneik, Yafa, & Moors, Annelies. (Eds.) (2021), Global Dynamics of Shi’a Marriages: Religion, Gender, and Belonging, Rutgers University Press, s.173.
Shahla Haeri, & Hoopla Digital. (2014), Law of desire: temporary marriage in Shi’i Iran, United States: Syracuse University Press.
