Żebyście mogli lepiej odnaleźć się w gąszczu informacji, publikujemy krótki przewodnik po najważniejszych pojęciach związanych z eskalacją działań zbrojnych na terenie Strefy Gazy i Izraela
Strefa Gazy
Obszar zamieszkały prawie wyłącznie przez Palestyńczyków i Palestynki, znajdujący się u wybrzeży Morza Śródziemnego, graniczący na południowym-zachodzie z Egiptem, a w większości z Izraelem. Gaza jest zarządzana przez Hamas, który wygrał tam wybory w 2006 roku i przejął nad nią kontrolę w 2007 roku. Wydarzenie to spowodowało izraelską blokadę przepływu towarów handlowych, utrudniając mieszkańcom i mieszkankom dostęp do wody, elektryczności czy leków. Na niewielkim obszarze Strefy, liczącym 360 km kw. mieszkają ponad dwa miliony ludzi.
Jaka jest historia Strefy Gazy? W dużym skrócie, lata 1922-1948 to czas Mandatu Palestyny i panowania brytyjskiego na tym obszarze. Izrael powstał w 1948 roku w wyniku podziału Palestyny historycznej na część nowopowstałego państwa izraelskiego i część kontrolowaną przez państwa arabskie. W wyniku wojen część palestyńska, czyli Zachodni Brzeg wraz ze Strefą Gazy, znajdują się pod okupacją Izraela od kilkudziesięciu lat. Również Jerozolima jest podzielona na część izraelską i palestyńską.
Lata po przejęciu władzy przez Hamas to czas, gdy ta grupa oraz inni bojownicy ze Strefy wystrzeliwują w kierunku Izraela tysiące rakiet, a w odpowiedzi Izrael również rozpoczyna w Gazie szereg wojskowych operacji: kampanię powietrzną i inwazję naziemną na przełomie 2008 i 2009 r., dużą kampanię bombową w 2012 r. i kolejny atak powietrzno-naziemny latem 2014 r. Od 15 lat Palestyńczycy i Palestynki w Strefie zmagają się z problemami z dostępem do prądu, wody i opieki zdrowotnej, z załamującą się gospodarką. Nie mają też możliwości swobodnego podróżowania do innych części Palestyny.
Izraelski minister obrony Jo’aw Galant w związku z wydarzeniami 7 października i w odpowiedzi na atak Hamasu zapowiedział kompletną blokadę Strefy Gazy.
Hamas
To palestyńska grupa militarna zarządzająca Strefą Gazy niezależnie od Autonomii Palestyńskiej, uznawana za organizację terrorystyczną m.in. przez USA i Unię Europejską. Nazwa tego islamskiego ruchu oporu z arabskiego oznacza gorliwość. Hamas został założony w Gazie w 1987 roku, wkrótce po rozpoczęciu pierwszej intifady, czyli palestyńskiego powstania, jako odgałęzienie Bractwa Muzułmańskiego.
Od czasu przejęcia władzy w 2007 roku po krótkiej wojnie z siłami Fatahu, lojalnymi wobec prezydenta Mahmouda Abbasa, szefa Autonomii Palestyńskiej i Organizacji Wyzwolenia Palestyny, ugrupowanie stoczyło kilka wojen z Izraelem. Jako cele grupa wskazuje zastąpienie państwa izraelskiego państwem islamskim. Hamas ma na swoich rękach krew wielu niewinnych, atakował nie tylko izraelskich żołnierzy, ale i osadników oraz ludność cywilną zarówno na terenach okupowanych, jak i w Izraelu.
Jednocześnie ugrupowanie wspierało też ofiary okupacji izraelskiej, przeznaczając swoje pieniądze na pomoc i tym samym zdobywając poparcie wśród mieszkańców i mieszkanek. Warto podkreślić jednak, że wielu Palestyńczyków i Palestynek nie popiera brutalnych działań Hamasu i przemocy. 7 października 2023 roku Hamas zaatakował Izrael, wystrzeliwując w jego kierunku rakiety, niszcząc część oddzielającego tereny ogrodzenia i wysyłając swoich bojowników na tereny Izraela wzdłuż granicy z Gazą. Hamas jest wspierany m.in. przez Iran, Syrię i libański Hezbollah.
Syjonizm
Izraelski ruch społeczny i polityczny mający wiele nurtów, dążący obecnie do utrzymania na terenach starożytnego Izraela państwa Izrael, łączący tożsamość żydowską z tożsamością narodową. To właśnie działania tego ruchu doprowadziły do powstania państwa Izrael w 1948 roku.
Wywodząc swoją narodowość od biblijnych królestw Dawida i Salomona istniejących ok. 950 lat p.n. e., Syjoniści starali się odzyskać Syjon, czyli opisywane w Biblii ziemie narodu wybranego, w tym Jerozolimę.
Współczesny syjonizm ma swoje źródła w XIX wieku, kiedy to w Europie formowały się tożsamości narodowe. Za jego twórcę uważany jest austriacko-żydowski dziennikarz, Theodor Herz. Doświadczając na własne oczy obrazów antysemityzmu doszedł on do przekonania, że naród żydowski nie będzie bezpieczny, póki nie osiądzie we własnym kraju. Jego eseje i głoszone w nich tezy sprawiły, że ludzie zaczęli wyjeżdżać z Europy na tereny dzisiejszego Izraela.
Wśród dzisiejszych syjonistów wszyscy zgadzają się co do istnienia państwa Izrael, istnieją natomiast różne wizje zarządzania nim. Syjonistyczna lewica (dominująca w Izraelu do lat 70. XX wieku) jest skłonna do wymiany kontrolowanych przez Izrael ziem za pokój z państwami arabskimi, dąży do większej ingerencji rządu w gospodarkę i przedkłada rząd świecki nad religijny.
Z kolei syjonistyczna prawica, która obecnie sprawuje władzę, jest sceptyczna wobec stanowiska „ziemia za pokój”, libertariańska gospodarczo i skłonna do łączenia religii z polityką. Arabowie i Palestyńczycy postrzegają syjonizm jako formę kolonializmu, ponieważ nadaje Żydom przywileje, których równocześnie nie mogą otrzymać przedstawiciele innych narodów.
Przykładowo każdy Żyd czy Żydówka mieszkający poza państwem Izrael mogą otrzymać jego obywatelstwo. W 1975 roku państwa arabskie przeforsowały uchwałę ONZ uznającą syjonizm za „formę rasizmu i dyskryminacji rasowej”, jednak decyzja została uchylona 16 lat później.
Jerozolima
Miasto ważne dla trzech religii: judaizmu, chrześcijaństwa oraz islamu. Święte miejsca znajdujące się w mieście to m.in. Ściana Płaczu – mur starożytnej świątyni żydowskiej, meczet al-Aksa zbudowany w VII wieku oraz kopuła na Skale. Izrael uznaje dziś Jerozolimę za swoją niepodzielną stolicę, a takiego statusu nie uznaje m.in. ONZ. Rezolucja Rady Bezpieczeństwa nr 478 tej organizacji potępia decyzję Izraela o aneksji Wschodniej Jerozolimy jako naruszenie prawa międzynarodowego i wzywa do kompromisowego rozwiązania.
Palestynki i Palestyńczycy również chcieliby, by Jerozolima była ich stolicą. W związku ze sporem miasto podzielone jest na dwie części: zachodnią – izraelską i wschodnią – palestyńską. Wschodnia Jerozolima jest de facto anektowana i trwa oficjalny proces judeizacji obszaru, a Palestyńczycy i Palestynki są wywłaszczani.
Zachodni Brzeg
Część Palestyny kontrolowana de facto przez Izrael, zamieszkany przez prawie 3 miliony Palestyńczyków i Palestynek. Izrael przejął kontrolę nad tym terytorium w 1967 roku, zastępując w tej roli Jordanię i pozwalając na budowę żydowskich osiedli. Palestyńczycy i znaczna większość międzynarodowej społeczności uznaje te działania za niezgodne z prawem, a okupację ziemi palestyńskiej za nielegalną.
To jednak nie kwestia opinii większości, a fakt prawny: działania te istotnie są niezgodne z międzynarodowym prawem humanitarnym. Konwencja Genewska zabrania przemieszczania ludności cywilnej okupanta na terytorium okupowane. Tymczasem, na Zachodnim Brzegu żyje aktualnie ok. 500 tysięcy izraelskich osadników. Jak alarmowało w czerwcu ONZ, w tym roku izraelskie siły bezpieczeństwa zabiły co najmniej 126 Palestyńczyków na okupowanym Zachodnim Brzegu.
