Poznajcie przywódczynię, która od lat pomaga dziewczynom powrócić do szkolnych ławek. Na przekór zwyczajom, delegalizuje małżeństwa nieletnich i stwarza warunki do godnej edukacji dla młodych matek. Oto historia Theresy Kachindamoto, która działa i odmienia Malawi.
Kachindamoto to postać szanowana zarówno w Malawi, jak i poza jej granicami. Przywódczyni od lat zajmuje się jednym z palących problemów — propagowaniem edukacji i walką z małżeństwami dzieci. Jest największym tradycyjnym autorytetem w regionie. Pod jej opieką znajdują się ludzie z rejonu Dedza w centralnej części Malawi. Łącznie jest to prawie milion osób mieszkających w 500 miejscowościach.
Została wybrana na liderkę w 2003 roku przez radę przywódców. Pierwszy raz w historii kraju taką funkcję przejęła kobieta. Postawiła sobie wówczas jeden cel: przeciwstawiać się krzywdzącym patriarchalnym tradycjom i chronić tych, którzy ucierpieli na nich najbardziej.
— Gdy mnie wybierano, czułam na sobie krzywe spojrzenia. Wiedziałam, że inni przywódcy są wściekli i nie mają do mnie zaufania — wspomina.
Małżeństwa dzieci i walka o ich anulowanie
Jedną z tradycji są zwyczaje zawierania małżeństwa z przymusu — w szczególności aranżowania małżeństw młodych dziewczyn, w tym także tych, które nie przekroczyły jeszcze 18. roku życia. Na ten moment Kachindamoto zakończyła ponad 2,5 tysiąca takich związków, aby uwikłane w nie młode kobiety mogły powrócić do placówek edukacyjnych.
— Chcę zakończyć praktykę wydawania dziewczynek za mąż. One muszą iść do szkoły. Żadne dziecko nie powinno opiekować się domem kosztem własnej edukacji. Tłumaczę rodzicom, że jeśli wyedukują swoje córki, w przyszłości niczego im nie zabraknie — mówi Kachindamoto.
Malawi jest jednym z 10 najbiedniejszych krajów świata — problemami są wyjałowione gleby, niewielkie zasoby bogactw mineralnych i nieefektywne sposoby gospodarowania ziemią. Brakuje jedzenia i środków higienicznych. Zamążpójście niepełnoletnich kobiet jest w wielu przypadkach traktowane jako sposób na przetrwanie. Rodzin nie stać na utrzymanie córki, dlatego przekazują ten obowiązek na jej przyszłego partnera.
Dziewczęta wydane za mąż przed ukończeniem 18. roku życia stanowią 18% populacji. Na terenach wiejskich, gdzie mieszka i działa Kachindamoto jest to około 46% wszystkich zamieszkujących je kobiet.
Małżeństwa nieletnich i ich negatywne skutki na edukację
Małżeństwo wiąże się z ciążą — to właśnie z tego powodu większość nastolatek porzuca szkołę. Część z nich rezygnuje z nauki nawet w wieku 12-13 lat, a według szacunków edukację w lokalnych szkołach kontynuuje tylko 45% kobiet. Wiele z nich nie ma możliwości podjęcia jakikolwiek pracy zarobkowej w późniejszym życiu. Małżeństwo zawarte tak wcześnie uniemożliwia im zdobycie wykształcenia i utrudnia zdobycie niezależności oraz samorealizację.
Uczymy, że świat nie jest czarno-biały. Wspieraj nasze działania >>
Brak wykształcenia zamyka też drogi do zarabiania własnych pieniędzy, co może prowadzić do doświadczania przez nie niekończącego się cyklu przemocy opartego na patriarchalnym systemie.
Traumy o charakterze seksualnym
Macierzyństwo w wieku nastoletnim może mieć poważne konsekwencje dla psychicznego i fizycznego zdrowia matki, a tym samym — jej dziecka. Wrzucone w nową rzeczywistość dziewczyny niejednokrotnie niosą już na swoich barkach ciężar innej traumy — własnej kukasa fumbi, inicjacji seksualnej. Uczy się je rozumieć, jakie są „obowiązki” żony. Proces ten wymaga odbycia stosunku z wynajmowanym przez rodzinę mężczyzną, którego zadaniem jest „oczyszczenie” dziewczyny.
Te zakontraktowane gwałty kosztują zdrowie i dobrostan dziewczyn. To niezwykle głębokie naruszenie intymności i prawa do samostanowienia. Wiele osób jednakże wciąż traktuje kobiety jako własność rodziny — są ograniczane i postrzegane wyłącznie poprzez pryzmat ich pracowitości, płodności i posłuszeństwa.
Praktyka seksualnego „oczyszczania” prowadzi do wzrostu odsetka niechcianych ciąż oraz szybkiego rozprzestrzeniania się wirusa HIV. Szacuje się, że co dziesiąty_a Malawijczyk_ka jest nosicielem wirusa lub choruje na AIDS. Pandemia COVID-19 dodatkowo pogłębia istniejące już problemy — ponad połowa dziewczyn w wieku 15-19 lat jest już matkami, zaś kolejne 65% z pozostałych spodziewa się dziecka.
Działania Kachindamoto ratują życie dziewcząt
Kachindamoto jako pierwsza zakazała rytuału “oczyszczania”. Dzięki jej zaangażowaniu w 2013 roku wprowadzono prawo zakazujące stosowania owej praktyki w całym kraju, a w 2017 wprowadzono poprawkę do konstytucji, która zawyża minimalny wiek umożliwiający zawarcie małżeństwa z 15 do 18 lat.
Południowe prowincje kraju znajdują się jednak wciąż pod silnymi wpływami tradycji i „oczyszczanie” praktykuje się tam do dziś. Zmiana nie przychodzi łatwo — malawijska liderka jest jednak nieugięta. Na każdą próbę podważenia swojego autorytetu czy naciski odpowiada tak samo: dziewczyny wrócą do szkół.
Dzięki wsparciu mentorów oraz międzynarodowych organizacji możliwe jest edukowanie samotnych matek oraz opłacanie czesnego mniej zamożnych uczennic; część z pieniędzy pochodzi z zarządzanych przez Kachindamoto pól uprawnych.
By dalsza edukacja była możliwa, dzieci uczennic znajdują się pod opieka przedszkoli, a te kobiety, które mieszkają obok siebie pomagają sobie w nauce lub w gospodarstwie.
Empatia i wielokulturowość. Przejdź nasz kurs dla edukatorów i edukatorek >>
Edukacja i solidarność kobiet jako podstawa rozwiązania problemu małżeństwa
Poprzez swoją działalność Kachindamoto wprowadza trwałe zmiany mentalności i zachowaniu ludzi w jej okręgu. Jest to możliwe dzięki pomocy przywódców poszczególnych miejscowości oraz secret mothers — kurierek i kurierów przynoszących wiadomości o potencjalnym łamaniu prawa i planowanych ślubach nieletnich. Chodzą oni od drzwi do drzwi w poszukiwaniu tych dziewcząt, które opuściły szkołę wcześniej.
Dzięki ich pomocy możliwe jest egzekwowanie prawa. Pozwala to też wdrażać finansową emancypację kobiet, która jest decydującym czynnikiem w drodze do społecznego i ekonomicznego równouprawnienia. Wykształcone kobiety są bardziej świadome swoich praw. — dzięki temu mogą zabezpieczyć swoją zawodową przyszłość. Edukacja w zakresie zdrowia reprodukcyjnego pozwala zaś zapobiegać dalszemu rozprzestrzenianiu się HIV.
Kachindomoto wspomina:
— Przywódcy wsi pytali mojego ojca: czemu tak kochasz tę małą? To tylko dziewczynka. Za parę lat będzie kobietą. A on na to: tak. I to ona wykończy tę waszą zacofaną kulturę. Mówiłem wam: już czas wszystko zmienić. I wiem, że jesteście przeciw. Ale moja córka zrobi to jako pierwsza.
***
Gabriela Wieczorek
studentka neuropsychologii, wolontariuszka w dziale medialnym Salam Lab. Interesuje się ekologią, zrównoważonym rozwojem i feminizmem. W wolnych chwilach czyta, ogląda filmy i popija kawę.
