W tamtym okresie arabscy mistrzowie budowlani, rzeźbiarze oraz artyści byli w Europie cenieni i dobrze wynagradzani, a ich twórczość znajdziemy w architekturze wielu europejskich krajów
Opowiada o tym najnowsza książka Diany Darke pod tytułem „Islamesque: The Forgotten Craftsmen Who Built Europe’s Medieval Monuments” (2024). Pozycja ta, o której pisze Middle East Eye, rzuca światło na często pomijaną w publikacjach popularnonaukowych historię.
W swojej książce autorka posuwa się nawet do stwierdzenia, że styl romański, dominujący w architekturze Europy XI-XII wieku, był inspirowany w dużej mierze islamskimi technikami i wzorami zdobniczymi.
Jedną z osób wspomnianych przez Darke, pracujących w tym okresie na terenie Europy, jest Lalys (w języku arabskim: al-Aziz), palestyński kamieniarz, który w XII wieku, po powrocie z wypraw krzyżowych, budował zamki i klasztory w Walii, w tym między innymi opactwo Neath. Mniej więcej 100 lat wcześniej, inny palestyński rzemieślnik, Ulmar, również brał udział w budowie anglosaskiej budowli tj. Castle Acre Priory w hrabstwie Norfolk.
Emirat Sycylii
Darke podkreśla, że wymienione powyżej przykłady to nie odizolowane przypadki na mapie Europy Zachodniej. Reprezentują one szersze zjawisko, powszechne w tamtym czasie. Muzułmańskie wpływy (w postaci takich elementów dekoracyjnych jak charakterystyczny kształt łuku, geometryczne wzory i motywy roślinne) można dostrzec w architekturze średniowiecznej na terenie obecnej Hiszpanii i Sycylii, które przez dłuższy czas znajdowały się pod panowaniem muzułmańskim.
Należy tutaj wspomnieć, że tzw. Emirat Sycylii był państwem muzułmańskim istniejącym na Sycylii w latach 831–1091. Arabska ekspansja na Sycylię rozpoczęła się w IX wieku, kiedy Aghlabidzi (dynastia panująca w Ifriqiyi, czyli we współczesnej Tunezji) pokonali Bizantyjczyków, sprawujących w tym czasie kontrolę nad wyspą. W 831 roku zdobyto Palermo, które stało się stolicą emiratu. Podczas panowania muzułmańskiego miasto przeżywało rozkwit, a sama wyspa była miejscem współistnienia różnych grup etnicznych i religijnych – muzułmanów, chrześcijan i Żydów. Pod koniec X wieku walki między różnymi frakcjami muzułmańskimi na wyspie nasiliły się, co spowodowało osłabienie pozycji Emiratu Sycylii. W XI wieku niestabilną sytuację wewnętrzną wykorzystali Normanowie, którzy pod wodzą Rogera I z Hauteville rozpoczęli podbój wyspy. Wkrótce po tym Normanowie utworzyli Królestwo Sycylii, w którym ponownie zaczęła dominować chrześcijańska kultura. Pomimo upadku emiratu wpływy islamu oraz innych kultur obecnych na wyspie we wcześniejszych wiekach przetrwały do dzisiaj, w szczególności w tamtejszej architekturze.
Jednym z najczęściej cytowanych przykładów architektonicznej mieszanki stylistycznej jest Kaplica Palatyńska w Palermo. Tamtejszy drewniany strop, wyrzeźbiony przez arabskich twórców, jest powszechnie uznawany za jeden z najwybitniejszych przykładów sztuki państw muzułmańskich przeszczepionej na grunt europejski.
Piszemy dla Ciebie, dzięki Tobie
Nasze dziennikarstwo w Salam Lab jest konstruktywne, inkluzywne i wolne od uprzedzeń. W świecie przepełnionym negatywnymi treściami, staramy się informować również o pozytywnych wydarzeniach z krajów Azji i Afryki. Dostarczamy różnorodne perspektywy, wykraczając poza główny nurt mediów.
Jesteśmy całkowicie niezależną redakcją. To Wasze wsparcie stanowi fundament naszej działalności. Każda wpłata pomaga nam kontynuować naszą misję dostarczania rzetelnych informacji. Dziękujemy za Wasz wkład, który pomaga nam zachować niezależność.
Wielka Brytania, Niemcy, Francja
Wpływ muzułmańskich twórców na architekturę średniowieczną możemy odnaleźć również w innych, mniej oczywistych miejscach, na przykład w Wielkiej Brytanii, Niemczech i we Francji. Pozaeuropejskie motywy są szczególnie dostrzegalne w elementach architektonicznych takich jak sklepienia, fryzy i ornamenty, które zdobią tamtejsze katedry, klasztory i zamki. Przykładowo katedra w Le Puy (teren dzisiejszej Francji) posiada charakterystyczne czarno-białe łuki typowe dla islamskiej estetyki, a na jej drzwiach widnieje nawet inskrypcja w języku arabskim: Al-mulk lillah („Władza należy do Boga”).
Szczególnie interesujące są ustalenia Darke dotyczące angielskich katedr, takich jak na przykład katedry w Salisbury i w Durham, gdzie odnaleziono ślady arabskich cyfr na belkach dachowych oraz rzeźby stworów, stylistycznie nawiązujących do takich samych przedstawień powstających za panowania Fatymidów. Co ciekawe, jedna z wież Tower of London, wzniesiona w 1078 roku, ma okna o wyraźnie islamskiej formie, a Zamek Rising w hrabstwie Norfolk przypomina arabskie pałace, przeznaczone do sezonowego odpoczynku (czyt. polowania) lokalnych władców.
„Islamesque…” to praca, która może zmienić sposób myślenia o historii kulturalnej Europy, przybliżając zjawisko przez wieki spychane na margines. Niestety, zdaniem autorki, ze względu na historycznie skomplikowane relacje tzw. Zachodu z tzw. Bliskim Wschodem, informacje o islamskich wpływach były często świadomie eliminowane z narracji historycznej na naszym kontynencie. Darke w swojej pracy dosadnie podkreśla, że w czasach rosnących nacjonalizmów i islamofobii szczególnie ważne jest przypomnienie, że kultury Europy i świata islamu są ze sobą głęboko powiązane i od dawien dawna inspirowały się wzajemnie.
Zuzanna Kowalczyk – studentka arabistyki na Uniwersytecie Jagiellońskim, absolwentka Amerykańskiego Uniwersytetu w Kairze. Jej zainteresowania badawcze obejmują historię Bliskiego Wschodu w XIX i XX wieku, a także kwestie religijne i etniczne oraz zagadnienia związane ze zmianami klimatycznymi i bezpieczeństwem wodnym w regionie. Pasjonatka literatury faktu i miłośniczka zwierząt, zwłaszcza kotów, które pokochała bezgranicznie podczas swoich podróży na Bliski Wschód. Do swoich ulubionych zajęć zalicza jedzenie kofty i picie soku z mango.
